O πατέρας σήμερα

Ο πατέρας σήμερα
Μπαμπάς: ο άνθρωπος, ο φίλος, το πρότυπο, ο άδικος, ο δίκαιος, ο δυνατός κ.ο.κ. Ο πατέρας πίσω από το υπαρκτό πρόσωπο, ο πατέρας ως σύμβολο θα μας απασχολήσει στο άρθρο αυτό. Άραγε είναι ένα σύμβολο που διατηρεί τη θέση του ώς σήμερα; Ποια λειτουργία επιβάλλει η κοινωνία στον σύγχρονο πατέρα και ποια θέση έχει δεχτεί ο ίδιος;

Γράφει ο Παναγιώτης-Ζαχαρίας Κ. Πλουμίδης *

http://www.makthes.gr/news/opinions/76863/

Ο πατέρας στον συμβολικό χώρο, ο πατέρας ως σημασία δηλαδή, είναι η δύναμη, η ισχυρή θέση αγάπης που θέτει όρια, συμβουλεύει, συχνά αυστηρά, αλλά και αγαπάει αναμένοντας την εξέλιξη των παιδιών του.

Στον χώρο της ψυχανάλυσης, ο πατέρας και η σημασία του για τον ψυχισμό έχουν εξέχουσα θέση. Ο πατέρας εκπροσωπεί αυτόν που προστατεύει το παιδί από όλες τις κακές, αντιφατικές και ανάρμοστες ασυνείδητες επιθυμίες του. Ο πατέρας είναι ο φύλακας-άγγελος του παιδιού, δίπλα του στις παράλογες φοβίες του, δίπλα του στις ανασφάλειες και τα αδιέξοδά του. Στα όνειρά μας ο πατέρας συμβολοποιείται ως δέντρο, δέντρο που στηρίζει με τον γερό κορμό του την οικογένεια και συνδέει το παιδί με το παρελθόν και το παρόν, και του εξασφαλίζει τη σιγουριά για το μέλλον.

Το αγόρι επιθυμεί να πάρει τη θέση του δυνατού και δίκαιου πατέρα, θέλει να γίνει καλύτερος στη θέση του. Μέσα από αυτήν την επιθυμία το αγόρι εμφανίζει μια φυσιολογική οργή, οργή για κυριαρχικούς ρόλους, συμμετέχει σε πολλά ανταγωνιστικά σπορ κ.ο.κ.

Όσον αφορά το κορίτσι, που πάντα η θέση του είναι πιο πολύπλοκη, τα πρώτα χρόνια της ζωής του επιθυμεί να έχει αυτό κατ’ αποκλειστικότητα την αγάπη του πατέρα έναντι της μητέρας, επιθυμία που αργότερα μετουσιώνεται στο να γίνει η ίδια μητέρα και να αποκτήσει παιδιά με έναν άντρα που συχνά μοιάζει στα κουσούρια και στα καλά του τον μπαμπά.

Ο πατέρας, λοιπόν, μέσα από τη συμβουλή και την αγάπη βάζει το παιδί σε έναν δρόμο, το οδηγεί στο να υπάρχει. Ερχόμενοι στον σύγχρονο πατέρα, μπορεί κάποιος, κατά γενική ομολογία, να παρατηρήσει δύο παρεκκλίσεις της πατρικής λειτουργίας που παρατηρούνται συχνά. Θα επιθυμούσα να αναφερθώ συνοπτικά και στις δύο.

Η πρώτη περίπτωση αφορά τον αδύναμο παραγκωνισμένο πατέρα, τον πατέρα που δεν έχει βρει τη θέση του μέσα στην οικογενειακή δομή. Ο πατέρας αυτός εμφανίζεται συχνά άβουλος, κυριαρχούμενος, αδύναμος να εκφράζει γνώμη, απρόθυμος να ασχοληθεί με τα παιδιά του ή να αναπτύξει δραστηριότητες, συχνά αποτυχημένος επαγγελματικά ή, στο αντίθετο άκρο, πετυχημένος, χρησιμοποιώντας όμως την επαγγελματική υπερδραστηριότητα ως διαφυγή από τα προβλήματα και τις απαιτήσεις που έχει η οικογένεια από αυτόν.

Συχνά ακούγεται ότι αιτία για την παραπάνω εκδοχή της πατρικής λειτουργίας είναι η γυναίκα, η οποία έχοντας αποκτήσει ισχύ και κύρος καταφέρνει να επισκιάσει την πραγματική ανάγκη της ανδρικής συνεισφοράς στην οικογένεια. Συμφωνώντας ως κοινωνία στην παραπάνω αιτιολόγηση της πατρικής απουσίας είναι σαν να προσθέτουμε ακόμη ένα λιθαράκι στην ανδρική αδυναμία, σαν να επαναπαυόμαστε έχοντας βρει τον λόγο για την ανδρική υποτίμηση. Η κοινωνία μας έχει εξελιχθεί και τόσο ο άντρας όσο και η γυναίκα έχουν δυνητικά τη δυνατότητα να αναπροσαρμόσουν τις ανάγκες αλλά και τη λειτουργία τους, ώστε αμφότεροι να συμμετέχουν με ξεκάθαρους ρόλους στην οικογενειακή πραγματικότητα. Η αποδοχή του άνδρα ως θύματος μιας γυναικοκρατούμενης κοινωνίας μόνο λύση δεν επιφέρει, κατά τη γνώμη μου.

Όσον αφορά τη δεύτερη περίπτωση του άνδρα-πατέρα, που συχνά συναντάται σήμερα, δεν είναι άλλη από τον πατέρα που κάνει υπερβολική χρήση εξουσίας, γεγονός το οποίο φυσικά λειτουργεί εις βάρος της οικογενειακής ευημερίας.

Ο πατέρας αυτός λειτουργεί συχνά απολυταρχικά, θεωρεί τον λόγο του ως λόγο του κυρίαρχου, απαιτεί υποταγή από τα μέλη της οικογένειας, συχνά εμφανίζεται ως κυκλοθυμικός, με ανάγκη να υποτιμά μητέρα και παιδιά, εξασφαλίζοντας φαντασιακά για τον εαυτό του τη μερίδα του λέοντος. Δεν λείπουν οι φορές που η υποτίμηση απέναντι στα παιδιά και τη γυναίκα μπορεί να πάρουν τη μορφή σωματικής ή λεκτικής βίας.

Η αλήθεια για τον πατέρα-εξουσιαστή, παρότι συχνά μπορεί και πείθει για τη δήθεν δύναμή του, είναι ότι πρόκειται για την άλλη όψη του ίδιου νομίσματος του αδύναμου πατέρα της πρώτης περίπτωσης. Πίσω από τον αυστηρό και απόλυτο χαρακτήρα του πατέρα που επιθυμεί να εξουσιάζει κρύβεται ένα άτομο με φόβο και έλλειψη πραγματικής ταυτότητας, το οποίο τρέμει στην ιδέα ότι, αν πάψει να λειτουργεί σαν εξουσιαστής, θα εξαφανιστεί. Πίσω από δηλώσεις «εδώ κάνω κουμάντο εγώ», «το σπίτι είναι δικό μου και θα κάνεις ό,τι θέλω εγώ», «θα με ρωτάς για ό,τι κάνεις» κ.ο.κ. κρύβεται ένας άνθρωπος που δεν μπορεί να υπάρξει παρά εξουσιάζοντας.

Θύματα και των δύο παρεκκλίσεων της πατρικής λειτουργίας είναι φυσικά τα παιδιά. Στην πρώτη περίπτωση τα παιδιά αναγκάζονται να προστατεύουν και να στηρίζουν τον πατέρα στην αδυναμία του και αργότερα πιθανόν να εμφανίσουν τα ίδια στοιχεία αδυναμίας και παραίτησης.

Από την άλλη, ο απολυταρχικός πατέρας προκαλεί στα παιδιά οργή, απουσία σεβασμού στην έννοια του νόμου, εκρήξεις θυμού απέναντι στον πατέρα. Η βία πάντα απαντάται με βία.

Καταλήγοντας, η πραγματική δύναμη ενός πατέρα φαίνεται σε μια πατρική λειτουργία αγάπης, εμφανίζεται στην ανάγκη του να συμβουλεύει τα παιδιά, να επιβραβεύει τις προσπάθειες και τις επιτυχίες τους, να τα στηρίζει στις αποτυχίες. Μέσα από την αγάπη και την αποδοχή ακόμη και η τιμωρία γίνεται αποδεκτή από το παιδί ως πράξη αγάπης. Μια υγιής κοινωνία έχει ανάγκη από πατεράδες που αγαπούν να μαλώνουν και αγαπούν μαλώνοντας, διαφορετικά πιθανότατα μιλάμε για θλιβερά υποκατάστατα.

* ψυχολόγος-ψυχαναλυτής, μετεκπαιδευθείς στο Paris 8 του Παρισιού